Sau khi thống nhất Trung Quốc, Tần Thủy Hoàng phía Nam đánh Bách Việt, phía Bắc đánh Hung nô, phía Tây Nam chinh phục dân tộc Di, lập nên Quốc gia trung ương tập quyền. Ông thay chế độ phân đất phong hầu thành chế độ quận huyện. Ông lập hệ thống pháp luật, quan lại và cơ chế giám sát các kỳ khảo hạch, thống nhất chữ viết, tiền tệ, đo lường.

Ông cho xây các đường lớn như cao tốc, quốc lộ ngày nay, chạy đến các địa phương xa nhất, tạo thuận tiện điều động quân đội, tăng cường sức mạnh trung ương với địa phương. Dưới thời ông, nhà Tần hùng mạnh khó triều đại nào sánh được.

Ảnh: Tranh vẽ Tần Thủy Hoàng.

Tuy nhiên, Triều đại Tần mất nhanh và bí ẩn. Có thuyết cho là Triệu Cao, một Thái giám tham nhũng là người đã hủy hoại chế độ Tần Thủy Hoàng. Theo Sử ký Tư Mã Thiên, Triệu Cao đã lôi kéo Thừa tướng Lý Tư để chỉnh sửa Di chúc, làm khác ý Vua. Lịch sử cho thấy các kẻ thuộc Tầng lớp trung gian song phản trắc như Triệu Cao và xu thời như Lý Tư cho dù nhất thời có thành công, song kết cục đều không tốt đẹp.

Nếu chia theo chiều ngang sẽ thấy xã hội nào cũng bao gồm năm tầng lớp xã hội. Song nếu chia theo chiều đứng có thể thấy xã hội được cấu thành gồm ba tầng bậc: Lãnh đạo; Tầng lớp trung gian và Xã hội. Do cách lựa chọn cán bộ nên Chính thể hiện hành mắc một nan giải. Đó là Tầng lớp trung gian, từ cấp bộ đến cấp xã, năng lực quá bất cập so với yêu cầu phát triển. Do năng lực bất cập lại muốn giữ quyền lợi, nên phổ biến hai cách ứng xử. Một là không nói để không mất lòng ai nhằm giữ quyền lợi. Hai là nói lấy được, ví như ca ngợi sự Khác biệt, cốt thể hiện có năng lực.

Ảnh: Hơn 8.000 chiến binh đất nung có từ khoảng 2.200 năm trước to bằng người thật trong Lăng Tần Thủy Hoàng rộng gần 50 km2, khai quật năm 1974 với các vũ khí bằng đồng vẫn sắc bén. Phải gần ba thập kỷ sau, các nhà nghiên cứu mới phát hiện vũ khí ở đây là đồ thật, còn rất tinh xảo với cung tên đủ mạnh đâm xuyên giáp. Thế nhưng, hùng mạnh như nhà Tần mà vẫn suy sụp rất nhanh vì “Tầng lớp trung gian hủ bại”. Song, không hẳn cứ Thể chế suy sụp, thì đất nước cũng suy sụp.