Vai trò Think Tank ở Trung Quốc

Trước năm 2004, quá trình hoạch định chính sách chủ yếu do một số cá nhân lãnh đạo quyết định, hầu như không sử dụng trí tuệ của bộ máy tư vấn và của dân chúng; vì thế từng phạm những sai lầm khó tưởng tượng. Ví dụ, Lãnh tụ nói “Người đông, sức lớn” dẫn tới hậu quả không thực thi sinh đẻ có kế hoạch, số dân tăng thêm mấy trăm triệu, để lại bao nhiêu di họa: thất nghiệp, chưa giàu đã già. Việc hủy chế độ khám sức khỏe trước khi cưới đã làm tăng số người tàn tật lên tới mức đáng lo…

Do cách quyết sách tùy tiện đã làm Trung Quốc đã bỏ lỡ hai cơ hội chiến lược để phát triển đất nước: 1) Sau khi kết thúc chiến tranh Triều Tiên, môi trường an ninh của Trung Quốc được cải thiện rõ rệt, nhưng chỉ tận dụng thuận lợi này được 4 năm thì các chủ trương Chỉnh phong, Chống phái hữu, Đại Nhảy Vọt, Công xã nhân dân đã hủy hoại tất cả. Sức người sức của bị lãng phí không sao kể xiết, hàng chục triệu dân bị chết đói, bỏ lỡ cơ hội vàng phát triển sau chiến tranh (trong khi Nhật tận dụng được cơ hội này); 2) Sau khi nối lại quan hệ với Mỹ, hoàn cảnh chiến lược của Trung Quốc trong thời gian 1971-1976 được cải thiện rất nhiều. Thế nhưng 10 năm đại loạn “Cách mạng Văn hoá” đã phá hỏng cơ hội đó. 

Nhiều người thấy rõ những sai lầm ấy nhưng không ai dám nói. Nguyên soái Bành Đức Hoài mới dè dặt nêu ra vài ý kiến về Đại Nhảy vọt đã bị cách hết mọi chức vụ. Xảy ra tình hình trên không phải vì người Trung Quốc kém thông minh. Nhưng trí tuệ của họ bị bỏ xó; hơn tỷ dân chỉ có một người được quyền suy nghĩ và phát ngôn. Tư tưởng “Đại nhất thống” của Khổng giáo tuy tạo ra sự nhất trí cao độ trong toàn dân, song đồng thời cũng bóp chết mọi sáng tạo, mọi ý tưởng đúng đắn.

Đến thập kỷ 80, nhằm ngăn chặn Lãnh đạo có các quyết sách tùy tiện, Đặng Tiểu Bình đã học tập phương Tây khi cho là cần phải: “Khoa học hóa quyết sách” thay thế cho việc “Lãnh đạo hóa quyết sách”, nhằm thúc đẩy việc đề xuất các ý kiến trái chiều. 

Từ đây, một số chuyên viên cấp cao rời cơ quan nhà nước lập cơ quan nghiên cứu của mình. Năm 2003 Ủy ban Phát triển Cải cách công khai tổ chức mời thầu đề tài nghiên cứu Quy hoạch 5 năm lần thứ X. Tháng 1/2004 Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc chỉ thị: Phải làm cho giới khoa học xã hội trở thành “Kho tư tưởng” và Think Tank của Đảng và chính phủ. Hàng nghìn cơ quan nghiên cứu bắt đầu tổ chức nghiên cứu phản biện. Một số đoàn thể tư vấn kiểu Think Tank xuất hiện tuy còn rất khó hoạt động. 

Giới học giả Trung Quốc nhận xét, nước họ xuất siêu hàng hóa nhưng lại nhập siêu về tư tưởng. Đó là do thể chế và chính trị Trung Quốc hiện không tạo điều kiện sinh ra những nhà tư tưởng, nhà chính trị học có thể đề xuất các ý tưởng, lý thuyết mới làm cả thế giới quan tâm như các nhà Think Tank nổi tiếng: Huntington, Toffler, Joseph Nye (Joseph Nye đã từng đến Việt Nam trình bày về Sức mạnh thông minh với Bộ Ngoại giao Việt Nam. Theo ông Việt Nam phải xác định không nằm trong số đông mà phải là quốc gia hàng đầu)…

Ảnh: Ngày 13/1/2010, Giáo sư Joseph Nye đã trình bày về “Sức mạnh mềm” tại Bộ Ngoại giao Việt Nam với sự chủ trì của Ủy viên Bộ Chính tri, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân.

Một học giả Trung Quốc viết: sau Tôn Trung Sơn, Mao Trạch Đông, Đặng Tiểu Bình, Trung Quốc chưa có nhà tư tưởng. Trung tướng Lưu Á Châu, chính ủy Đại học Quốc phòng Trung Quốc, nói: “Trung Quốc không có nhà tư tưởng, chỉ có nhà mưu lược. Hegel nói Trung Quốc không có triết học. Tôi cho là mấy nghìn năm nay Trung Quốc chưa sản sinh được nhà tư tưởng nào”.

Khi nước Anh dự định trả lại Hồng Kông cho Trung Quốc, nhiều chính khách phương Tây lo nước này thống nhất sẽ lớn mạnh tới mức đe dọa thế giới. Bà Thủ tướng Thatcher an ủi: “Các bạn chẳng cần e ngại Trung Quốc, vì trong vài chục năm tới, thậm chí cả trăm năm, nước này không thể mang lại cho thế giới bất cứ một tư tưởng mới nào cả”. 

Trung Quốc hơn phương Tây ở chỗ có ưu thế “tập trung lực lượng làm việc lớn” nhưng nếu quyết sách không khoa học hóa thì sự “tập trung lực lượng” sẽ chỉ mang lại thiệt hại rất lớn; bởi vậy cần các cơ quan nghiên cứu chính sách có năng lực chuyên môn cao, dám nêu ra “Chính sách dự bị” cho nhà nước. Vì thế Think Tank còn được gọi là “Chính phủ vô hình”.

Trong thế kỷ 20, do không tận dụng được trí tuệ xã hội, tỷ lệ sai lầm quyết sách của Trung Quốc cao gấp 6 lần các nước phát triển, giá thành chế tạo hàng hóa cao gấp 8 lần ở Nhật. Điều này có nghĩa, Trung Quốc đang phát triển nhờ khai thác tài nguyên đất nước theo kiểu tàn phá môi trường thiên nhiên. Trước tình trạng này, Tầng lớp Lãnh đạo Trung Quốc đã tiến hành đột phá Hệ thống cơ quan nghiên cứu chính sách của Trung Quốc thời đó, do Hệ thống này thiếu cả 3 tiêu chuẩn chính của Think Tank là: tính Độc lập về tư tưởng, tính Sáng tạo và sức Quảng bá ảnh hưởng. 

Trong tình hình đó, Think Tank – nơi nghiên cứu đề xuất các chủ trương chính sách chiến lược lớn nhỏ của quốc gia, “Lồng ấp” các nhà chiến lược, nhà tư tưởng – bắt đầu được đặc biệt coi trọng.

Hệ thống Think Tank hiện có ở Trung Quốc

Trung Quốc hiện nay đã hình thành một hệ thống Think Tank quy mô lớn, chủ yếu gồm:

Trung Quốc hiện có hơn 2.500 cơ quan nghiên cứu chính sách, với 35 nghìn cán bộ chuyên trách, 270 nghìn nhân viên làm việc. Trong đó có hơn 2.000 cơ quan “kiểu Think Tank”, chủ yếu nghiên cứu chính sách, trực tiếp hoặc gián tiếp phục vụ Chính phủ. Trong số này, Trường Đảng Trung ương, Viện Khoa học Xã hội, Trung tâm Nghiên cứu Phát triển, Học viện Hành chính nhà nước thường được gọi là các Think Tank nhà nước. 

Viện Khoa học Xã hội có 50 viện nghiên cứu, 260 phòng nghiên cứu, 4.000 cán bộ chuyên trách. Quy mô như vậy vượt xa các Think Tank ở phương Tây (toàn bộ Think Tank cả nước Anh có 1.000 cán bộ, cả châu Âu có chưa tới 5.000 người).